Dijk en Waard: een gebiedsbiografie

De bestaande geschiedschrijving was beperkt. Deze gebiedsbiografie is daarom voor een groot deel gebaseerd op uitvoerig nieuw archiefonderzoek, observaties ter plekke (veldonderzoek) en gesprekken met stedenbouwkundigen en projectleiders, die bij de drie voormalige gemeentes hebben gewerkt.

De gebiedsbiografie is een belangrijk ingrediënt voor het versterken van de bestaande kernkwaliteiten die voortvloeien uit de historie van het gebied en voor het behouden van zowel de identiteit van de gemeente Dijk en Waard als geheel als van de afzonderlijke kernen. Ze bouwt voort op de gebiedsbiografie Centrum Dijk en Waard: een gebied van twee snelheden, die eind 2021 is gemaakt voor het centrumgebied.

Cultuurhistorische analyse van Almere-Haven Centrum

In opdracht van de gemeente Almere maakte architectuurhistoricus Isabel van Lent en ik eind 2022 een cultuurhistorische analyse van Almere-Haven Centrum.

De aanleiding voor de cultuurhistorische analyse was de cultuurhistorische waardenkaart die samen met de erfgoednota door de gemeenteraad van Almere is vastgesteld. Om meer inzicht te krijgen in de waarden van de diverse post-65-wijken die Almere rijk is, is er behoefte aan een reeks wijkbiografieën. De eerste in deze reeks is – heel toepasselijk – ook de eerste aanzet voor de stadswording van Almere in 1974: het centrumgebied van Almere-Haven. Almere-Haven kent een interessante ideeëngeschiedenis. Deze eerste kern van Almere werd door de ontwerpers gepositioneerd in een eeuwenlange geschiedenis van Hollandse havensteden. Hiermee werd de modernistische opzet van Lelystad verlaten en nadrukkelijk gekozen voor een andere koers. Almere-Haven Centrum kan worden beschouwd als proeftuin van nieuwe opvattingen over stedenbouw in de jaren zeventig, uitgevoerd door het Projektburo Almere.

In dit onderzoek zetten we de uitgangspunten van Almere-Haven Centrum op een rij om vervolgens vijf deelgebieden nader te bekijken. Hiermee volgen we de fasering van Almere-Haven. Deze gebieden representeren niet alleen elk een fase van de bouw van Almere-Haven Centrum, maar ook een eigen unieke sfeer en uitgangspunten. Op basis van het onderzoek brengen we de cultuurhistorische waarden van het gebied in beeld aan de hand van vijf kernwaarden en een waarderingskaart, waar waardevolle plekken, structuren en bebouwing zijn aangegeven. We sluiten af met aanbevelingen en knelpunten voor toekomstige ontwikkelingen.

Cultuurhistorische analyse van Enschedese buurten

In opdracht van Enschedese woningcorporaties heeft Het Oversticht, in samenwerking met mij, in 2022 verschillende cultuurhistorische analyses uitgevoerd van buurten in Enschede. Het gaat om vooroorlogse woningen van Woningcorporatie Ons Huis aan de Borneostraat, en het woningbezit uit de naoorlogse periode zuidelijk van de Madioenstraat. Allen het ontwerp van de Enschedese architect Joh. Sluymer. Ook voor woningcorporatie Domijn heeft Het Oversticht een cultuurhistorische analyse uitgevoerd, ditmaal woningen aan de Cornelis Houtmanstraat en de Willem Barendszstraat in Glanerbrug die in de vroege oorlogsjaren tot stand zijn gekomen. Het Oversticht heeft in de rapporten de historie en betekenis van de woningen in beeld gebracht en tekstueel uiteengezet. In de waardering worden de verschillende waarden van de complexen op een rij gezet, en wordt helder welke kwaliteiten het gebied heeft, en waar de knelpunten zitten.

Audiotours met verhalen over bijzondere plekken in Amsterdam & Almere

Nieuw: gratis audiotours door Amsterdam en Almere van architour – Guiding Architects in the Netherlands. Om te luisteren op locatie, of vanuit je luie stoel. Met een team architectuurhistorici en architecten hebben we geschreven aan verhalen over bijzondere plekken in de binnenstad van Amsterdam, van de Gouden Bocht in de zuidelijke grachtengordel tot de kantoorkolos op het rauwe Bickerseiland. Ervaar meer over historische en actuele ontwikkelingen met de Audiotours in Amsterdam.  Of kies voor de Audiotours in Almere, met onder andere door mij geschreven verhalen over het ontstaan van de polderstad Almere en iconische gebouwen in het centrum.

Foto: Narwal en Walvis op het Bickerseiland in 1988 (Han van Gool / Stadsarchief)

Foto: Almere Centrum/Odette Breijinck

Waardestellend advies over de paardenstallen in Bussum

Schoolgebouw aan de Klaas Katerstraat, Zaandam

Villa ‘Nieuw Dampegheest’, de burgemeesterswoning van Limmen gewaardeerd

Inventarisatie Scholenbouw in Alkmaar 1900-1990

In opdracht van de Vakgroep Erfgoed van de Gemeente Alkmaar heb ik in de eerste helft van 2021 cultuurhistorisch onderzoek gedaan naar de scholenbouw in Alkmaar en omgeving. De door mij uitgevoerde inventarisatie had tot doel om een overzicht te krijgen van de Alkmaarse basisscholen die in de afgelopen eeuw tot stand zijn gekomen en welke cultuurhistorische waarden ze bevatten. Zo kan bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen rekening worden gehouden met bestaande waarden. Het onderzoek richtte zich op de schoolgebouwen voor het basisonderwijs. Voor deze scholen stelt de Gemeente Alkmaar momenteel een Integraal Huisvestingsplan (IHP) op. Voorafgaand aan de inventarisatie heb ik de historische context geschetst om de schoolgebouwen uit de twintigste eeuw te kunnen duiden. Het schoolgebouw belichaamt de steeds veranderende tijdsgeest. Zowel de ontwikkelingen in de scholenbouw als de stedenbouwkundige groei van de stad is in beeld gebracht.  In de meeste gevallen zijn de scholen uit de vooroorlogse periode reeds beschreven en gewaardeerd, en sommige zelfs beschermd als monument, waardoor de focus bij de inventarisatie lag op de scholen van na de jaren vijftig. Een interessante periode waarin allerlei experimentele onderwijsvormen, gebouwtypen en architectuurtoepassingen de revue passeerden. Ook laten de scholen het veranderende denken in de stedenbouw zien.

Van zaalschool tot halschool
Vanaf het ontstaan van de school als gebouwtype is de vorm van het schoolgebouw steeds veranderd. Het begon met de zaalschool, het schoolvoorbeeld uit de negentiende eeuw. Met de Algemene Leerplichtwet uit 1900 nam de scholenbouw een vlucht. Het eerste Alkmaarse schoolgebouw dat nog altijd als zodanig in gebruik is, stamt uit 1906 en staat in de Spoorbuurt. In de latere uitbreidingsbuurten uit het interbellum verrezen markante schoolgebouwen als stedenbouwkundige ankerpunten. De omliggende dorpen bouwden door de tijd heen hun eigen dorpsscholen. In de wederopbouwwijken zijn nog enkele scholen uit de jaren vijftig en zestig te vinden, zoals een paviljoenschool, geheel gebouwd volgens het moderne idee van licht, lucht en ruimte. De hoofdmoot in het huidige scholenbestand is voortgekomen uit de productieve jaren zeventig, waarin het nieuwe Alkmaar Noord op royale groene terreinen scholen kreeg toebedeeld. Het was de tijd van de halschool met lokalen gegroepeerd rond de multifunctionele en gemeenschappelijke hal als hart van de school. Het verhaal eindigt rond 1990, met een tweetal scholen die exemplarisch zijn voor de omslag in het onderwijs en de architectuur.

Beeld: Victorien Koningsberger / Regionaal Archief Alkmaar / Bouwdossiers Gemeente Alkmaar

Actualisatie beeldbepalende panden in Hoorn

Hoorn kent een groot aantal beeldbepalende panden die bijdragen aan het historische karakter van de binnenstad. Sinds de aanwijzing door het Rijk in 1970 is het oostelijke stadsdeel beschermd als Rijksbeschermd stadsgezicht, het westelijke deel volgde in 1998. Begin jaren tachtig zijn honderden objecten binnen het beschermd stadsgezicht door de gemeente aangewezen als beeldbepalend pand. Hiermee liep Hoorn indertijd landelijk voorop. Het project kwam voort uit een groeiend besef dat de gevelwanden van groot belang zijn voor het historisch aanzicht van de stad. De panden met een beschermde status zijn hierin beeld ondersteunend. Omdat de afgelopen decennia een deel van de panden aan kwaliteit heeft ingeboet, heeft de gemeente Hoorn behoefte de lijst te actualiseren. In opdracht van Team Erfgoed van de gemeente heb ik de opdracht gekregen in 2020-2021 alle objecten – ruim 900 – beknopt te beschrijven en waarderen. Het beschrijven en waarderen gebeurde op systematische wijze, per straat, en op basis van visuele observatie en verschillende bronnen zoals geveltekeningen uit het standaardwerk Hoorn, huizen straten en mensen (1982) en historische foto’s. Het waarderen is uitgevoerd op basis van een eenduidige en hanteerbare waarderingsmethodiek. Op basis van mijn bevindingen kan de gemeente een weloverwogen besluit nemen bij het actualiseren. Het project is uitgevoerd in overleg met de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn.

Beeld:
Foto’s Victorien Koningsberger / Team Erfgoed
Historische kwaliteitskaart van Hoorn (2009). In geel de beeldbepalende panden aangegeven.
Geveltekeningen uit Hoorn, huizen straten en mensen (1982)

Nieuwe wederopbouw monumenten voor Zaanstad

Op uitnodiging van de gemeente Zaanstad heeft de Vereniging Zaans Erfgoed een inventarisatie uitgevoerd naar mogelijke gemeentelijke wederopbouw monumenten uit de naoorlogse periode. De onafhankelijke adviesorganisatie MOOI Noord-Holland kreeg vervolgens de opdracht om verdiepend onderzoek te doen naar een reeks aan geselecteerde, in potentie meest monumentale objecten. Als expert ben ik in het najaar van 2020 door MOOI ingeschakeld om de redengevende omschrijvingen op te stellen. Eind 2021 zal de aanwijzingsprocedure worden afgerond. Deze Zaanse wederopbouwmonumenten – die variëren van woningbouw tot scholen en een fabrieksgebouw langs de Zaan – vormen een aanzet voor de bescherming van meer wederopbouwerfgoed in de Zaanstreek.

Historisch beeld: Zaans Archief