Nieuwe monumenten voor Medemblik

De gemeente Medemblik wil haar rijke palet aan erfgoed behouden en beschermen. Daarom breidt zij de lijst met gemeentelijke monumenten uit. De adviesorganisatie MOOI Noord-Holland is gevraagd om zogenaamde ‘redengevende beschrijvingen’, op te stellen: onderbouwingen die aangeven waarom de panden een monumentale status verdienen. Als extern onderzoeker ben ik ingeschakeld hierin te ondersteunen. Een lopend project in 2024-2025. Voor het onderzoek wordt gebruik gemaakt van literatuur, bouwdossiers en de locaties worden bezocht.

Door het aanwijzen van gemeentelijke monumenten beschermen we de Medemblikse geschiedenis en identiteit, en creëren we plekken die toekomstige generaties zullen koesteren en waar ze van zullen kunnen blijven genieten.” Aldus wethouder Jeroen Broeders in het Medembliks Dagblad.

De volgende locaties worden onderzocht:

• Andijk, Dijkweg 318 (gemaal)
• Andijk, Kerkepad 7 (kerk)
• Medemblik, Bagijnhof 18-20 (woon-/winkelhuis)
• Medemblik, Nieuwstraat 45 (woon-/winkelhuis)
• Medemblik, Nieuwstraat 57 (pastorie, woon-/winkelhuis)
• Medemblik, Bangert (begraafplaats)
• Nibbixwoud, Dorpsstraat 53 en 55 (kerk en pastorie)
• Nibbixwoud, Dorpsstraat 60 en Bessie 5 (kerk en raadhuis)
• Opperdoes, Gouw 9-15 (raadhuis en dienstwoning)
• Sijbekarspel, Westerstraat 36-38 (modelboerderij)
• Twisk, Dorpsweg 58 (zuivelboerderij)
• Wognum, Westeinderweg 25 (stolp)
• Zwaagdijk-Oost, Zwaagdijk 16 (stolp)

Met MOOI Noord-Holland werk ik ook aan redengevende omschrijvingen van mogelijke nieuwe monumenten voor de gemeente Oostzaan.

Foto historisch museum Medemblik

Onderzoek naar scholen in Zaandam-Oost

Eind 2024 stelde ik voor de gemeente Zaanstad een drietal cultuurhistorische waardestellingen op van schoolgebouwen in Poelenburg-Peldersveld, in Zaandam-Oost. Aanleiding was de voorgenomen vernieuwing van de scholen, hetgeen zowel sloop/nieuwbouw als vernieuwbouw met uitbreiding kan betekenen. Voordat het ontwerptraject gestart wordt wilde de gemeente inzicht krijgen in de cultuurhistorische waarden van elke school. Voorafgaand aan de waardering wordt in het rapport in de eerste hoofdstukken de historische context geschetst. Op basis van de onderzoeksresultaten worden de waarden inzichtelijk gemaakt: de cultuurhistorische waarde, de stedenbouwkundige- en ensemblewaarde en de architectuurhistorische waarde. Hierbij wordt ook gekeken naar de gaafheids- en zeldzaamheidswaarde. Tot slot wordt de slotsom opgemaakt en worden aanbevelingen voor toekomstige ontwikkelingen gedaan.

Cultuurhistorische gebiedsanalyse van Almere-Stad

In opdracht van gemeente Almere werkten Isabel van Lent en ik in 2024 aan een cultuurhistorische gebiedsanalyse van de post-65-periode van Almere-Stad Centrum. De aanleiding voor deze cultuurhistorische analyse (quickscan) is de door de gemeenteraad vastgestelde cultuurhistorische waardenkaart en erfgoednota. Een reeks wijkbiografieën geeft meer inzicht in de waarden van de diverse post-65 wijken die Almere rijk is. De eerste in deze reeks is de cultuurhistorische analyse van Almere-Haven Centrum die we in 2022 hebben opgesteld. Het vervolg is gericht op de tweede stadskern van Almere. Waar Almere-Haven in de jaren zeventig tot stand was gekomen als een kleinschalig Zuiderzeestadje aan het water, kreeg het nieuwe stadscentrum een heel ander gezicht. Als economisch, bestuurlijk en cultureel hoofdcentrum voor heel Almere, geprojecteerd in het geografische zwaartepunt, kreeg het gebied een grootstedelijke uitstraling. De ontwerpers van Projektburo Almere leverden samen met ontwikkelaars, architecten en bouwers in een relatief kort tijdsbestek van zo’n tien jaar een huzarenstukje af. In de tijdlaag uit de jaren tachtig zijn de veranderende ideeën over stedenbouw en architectuur duidelijk weerspiegeld. Binnen een strak rechthoekig raster van straten en straatblokken hebben zichtlijnen, bijzondere stedelijke ruimtes en markante bouwwerken de basis gelegd voor het centrumgebied zoals we dat nu kennen. Onderwerp van het onderzoek waren de ideeëngeschiedenis en de ruimtelijke uitgangspunten, zoals die vanaf 1974 zijn geformuleerd. Voor dit onderzoek beschouwden we de situatie in 1993 als beëindiging van het oorspronkelijke centrumgebied.

Villa Jachtduin in Bergen (1930), een monument

Het villadorp Bergen (NH) is rijk aan villa’s, waarvan menigeen is gebouwd als vakantiehuis voor de stedelijke elite die vanaf het begin van de twintigste eeuw naar ‘buiten’ trok. Exemplarisch voor deze geschiedenis is Villa Jachtduin uit 1930, aan de Eeuwigelaan 38 in Bergen (NH), dat bijzonder gaaf bewaard is gebleven. Op verzoek van de eigenaren gaf de gemeente mij de opdracht om de monumentale waarden te onderzoeken. Het bleef onmiskenbaar behoudens waardig.  Op een mooie nazomerdag in 2024 werd het monumentenschildje uitgereikt door de wethouder.

Omdat wij vreesden dat ons mooie huis ooit het slachtoffer zou worden van de sloophamer, die in Bergen meer dan danig te werk gaat, hebben we ons tot de gemeente gewend met het verzoek of we in aanmerking zouden komen voor de status van monument. Na grondig onderzoek is het dan zover.

Aldus de trotse eigenaren, opgetekend door de Flessenpost Bergen. Lees hieronder het artikel.

Nieuw monument in de gemeente Bergen: Villa Jachtduin

Jachtduin behoort tot de oudste villa’s langs de Eeuwigelaan…

Gepubliceerd: 27 september 2024

Villa Jachtduin, aan de Eeuwigelaan 38 in Bergen, heeft de status gemeentelijk monument gekregen. Op 23 september heeft wethouder Ernest Briët (Kunst en Cultuur) het monumentenschildje overhandigd aan de trotse eigenaren. De villa heeft de monumentale status omdat het exterieur, het interieur en de tuin grotendeels in oorspronkelijke staat bewaard zijn gebleven.

De aanwijzing als monument is op verzoek van de eigenaren zelf. Ze zijn trots op hun eigendom en koesteren deze bijzondere villa. De monumentenstatus biedt een goede bescherming voor het pand tegen sloop en aantasting. Maar het betekent ook dat de eigenaar aan meer regels gebonden is voor het monument. Het is daarom bijzonder dat een aanwijzing als monument door de eigenaren zelf aangevraagd is. De eigenaren lichten toe: ‘Omdat wij vreesden dat ons mooie huis ooit het slachtoffer zou worden van de sloophamer, die in Bergen meer dan danig te werk gaat, hebben we ons tot de gemeente gewend met het verzoek of we in aanmerking zouden komen voor de status van monument. Na grondig onderzoek is het dan zover. Op 23 september krijgen wij een mooi schildje bij de deur en bij het hek om aan te geven dat wij ‘onaantastbaar’ zijn! Omdat ons huis in oorsprong in het jachtgebied van de Heren van Bergen lag, kreeg het al snel de naam ‘Jachtduin’ en onze leus is nu: Ook zonder jacht is ‘t Jachtduin een pracht!’

Historie
Jachtduin behoort tot de oudste villa’s langs de Eeuwigelaan. Het is in 1930 gebouwd naar ontwerp van architect J.W.F. Hartkamp. Het pand is ontworpen in de Engelse landhuisstijl, vermengd met elementen uit de Amsterdamse School. Kenmerkend voor de villa is de landelijke en vriendelijke uitstraling door de ongepleisterde bakstenen buitenmuren, rieten dak, grote erker en ambachtelijke details. Naar Engels voorbeeld is ook de indeling van het huis met een grote hal, waar de kamers losjes maar logisch omheen gegroepeerd zijn. Het is er in dit huis nog allemaal, net als de lambriseringen en de tegels. Extra bijzonder is dat de bosachtige tuinaanleg met natuurlijk reliëf nog aanwezig is. Het reliëf is nog een restant van de oude duinen en dat sluit prachtig aan bij de stijl van het huis.

Onderzoek
Er gaat een uitgebreid onderzoek vooraf aan het aanwijzen van een monument. Om de monumentwaardigheid van een pand te motiveren, is een vergelijking van het mogelijke monument met andere panden in de gemeente die erop lijken nodig. Bij villa Jachtduin was de monumentale waarde heel duidelijk aantoonbaar. Voorafgaand aan de aanwijzing is met de eigenaren gesproken, architectuurhistorisch onderzoek uitgevoerd en advies ingewonnen bij de Commissie Cultuurhistorische Kwaliteit. Met deze nieuwe monumentale status blijft de historie van de villa bewaard voor toekomstige generaties.

Wederopbouwschool in Purmerend

In de Bloemenbuurt in Purmerend staat aan de Violenstraat 6 een blikvanger: de voormalige kleuterschool Prins Marijke uit 1956. Het gebouw is de belichaming van de naoorlogse groei die Purmerend doormaakte, mede door de geboortegolf waar de kleuterschool een direct gevolg van was. De gemeente en architect Jan Plas spanden zich in voor een pracht van een gebouw. De architectuur is van hoge kwaliteit en kenmerkend voor de wederopbouwperiode: een paviljoenachtige opzet, de tweezijdige daglichttoetreding, het cilindervormige speellokaal en het lessenaarsdak met bovenlichten van schokbeton. Ook de buitenruimte werd van groot belang geacht, waardoor een belangrijk samenspel tussen de architectuur en de beplanting ontstond. De beplanting is als de ‘groene kraag’ van het gebouw. Het gebouw heeft dertig jaar als school dienst gedaan. Met de introductie van de basisschool in 1985 verloor de kleuterschool Prinses Marijke zijn oorspronkelijke functie. De kleuters maakten plaats voor de 55-plussers uit de inmiddels vergrijsde buurt. Tegenwoordig heeft het voormalige schoolgebouw een maatschappelijke functie als activiteitencentrum gericht op ouderen.

Omdat de gemeente als pandeigenaar voornemens was om het gebouw te verduurzamen liet zij een cultuurhistorisch onderzoek uitvoeren. Ik stelde het onderzoeksrapport begin 2024 op. Met het oog op de verduurzamingsopgave zijn ook aanbevelingen gedaan.

 
Archieffoto: Waterlands Archief

Verduurzaming experimentele studentenwoningen in Enschede (1970-1972)

Afgelopen jaren werkte ik in opdracht van Het Oversticht aan verschillende opdrachten. Voorbeeld is een bouwhistorische verkenning met waardestelling opgesteld voor studentenwoningen aan de Matenweg en Witbreukweg in Enschede. Het gaat om twee gebouwtypen, de zogenaamde piramiden en mastaba’s, die als gemeentelijk monument zijn aangewezen. De gebouwen zijn in opdracht van de Technische Hogeschool Twente in 1970-1972 ontworpen door architect Herman Haan. Aanleiding voor het bouwhistorisch onderzoek is het voornemen van Vechtdal Wonen om de gebouwen grootschalig te gaan verduurzamen. Omdat de panden een monumentale status hebben is het – met het oog op de te nemen duurzaamheids-maatregelen – van belang inzicht te verkrijgen in de monumentale waarden van de panden.

Dijk en Waard: een gebiedsbiografie

De bestaande geschiedschrijving was beperkt. Deze gebiedsbiografie is daarom voor een groot deel gebaseerd op uitvoerig nieuw archiefonderzoek, observaties ter plekke (veldonderzoek) en gesprekken met stedenbouwkundigen en projectleiders, die bij de drie voormalige gemeentes hebben gewerkt.

De gebiedsbiografie is een belangrijk ingrediënt voor het versterken van de bestaande kernkwaliteiten die voortvloeien uit de historie van het gebied en voor het behouden van zowel de identiteit van de gemeente Dijk en Waard als geheel als van de afzonderlijke kernen. Ze bouwt voort op de gebiedsbiografie Centrum Dijk en Waard: een gebied van twee snelheden, die eind 2021 is gemaakt voor het centrumgebied.

Cultuurhistorische analyse van Almere-Haven Centrum

In opdracht van de gemeente Almere maakte architectuurhistoricus Isabel van Lent en ik eind 2022 een cultuurhistorische analyse van Almere-Haven Centrum.

De aanleiding voor de cultuurhistorische analyse was de cultuurhistorische waardenkaart die samen met de erfgoednota door de gemeenteraad van Almere is vastgesteld. Om meer inzicht te krijgen in de waarden van de diverse post-65-wijken die Almere rijk is, is er behoefte aan een reeks wijkbiografieën. De eerste in deze reeks is – heel toepasselijk – ook de eerste aanzet voor de stadswording van Almere in 1974: het centrumgebied van Almere-Haven. Almere-Haven kent een interessante ideeëngeschiedenis. Deze eerste kern van Almere werd door de ontwerpers gepositioneerd in een eeuwenlange geschiedenis van Hollandse havensteden. Hiermee werd de modernistische opzet van Lelystad verlaten en nadrukkelijk gekozen voor een andere koers. Almere-Haven Centrum kan worden beschouwd als proeftuin van nieuwe opvattingen over stedenbouw in de jaren zeventig, uitgevoerd door het Projektburo Almere.

In dit onderzoek zetten we de uitgangspunten van Almere-Haven Centrum op een rij om vervolgens vijf deelgebieden nader te bekijken. Hiermee volgen we de fasering van Almere-Haven. Deze gebieden representeren niet alleen elk een fase van de bouw van Almere-Haven Centrum, maar ook een eigen unieke sfeer en uitgangspunten. Op basis van het onderzoek brengen we de cultuurhistorische waarden van het gebied in beeld aan de hand van vijf kernwaarden en een waarderingskaart, waar waardevolle plekken, structuren en bebouwing zijn aangegeven. We sluiten af met aanbevelingen en knelpunten voor toekomstige ontwikkelingen.

Cultuurhistorische analyse van Enschedese buurten

In opdracht van Enschedese woningcorporaties heeft Het Oversticht, in samenwerking met mij, in 2022 verschillende cultuurhistorische analyses uitgevoerd van buurten in Enschede. Het gaat om vooroorlogse woningen van Woningcorporatie Ons Huis aan de Borneostraat, en het woningbezit uit de naoorlogse periode zuidelijk van de Madioenstraat. Allen het ontwerp van de Enschedese architect Joh. Sluymer. Ook voor woningcorporatie Domijn heeft Het Oversticht een cultuurhistorische analyse uitgevoerd, ditmaal woningen aan de Cornelis Houtmanstraat en de Willem Barendszstraat in Glanerbrug die in de vroege oorlogsjaren tot stand zijn gekomen. Het Oversticht heeft in de rapporten de historie en betekenis van de woningen in beeld gebracht en tekstueel uiteengezet. In de waardering worden de verschillende waarden van de complexen op een rij gezet, en wordt helder welke kwaliteiten het gebied heeft, en waar de knelpunten zitten.

Audiotours met verhalen over bijzondere plekken in Amsterdam & Almere

Nieuw: gratis audiotours door Amsterdam en Almere van architour – Guiding Architects in the Netherlands. Om te luisteren op locatie, of vanuit je luie stoel. Met een team architectuurhistorici en architecten hebben we geschreven aan verhalen over bijzondere plekken in de binnenstad van Amsterdam, van de Gouden Bocht in de zuidelijke grachtengordel tot de kantoorkolos op het rauwe Bickerseiland. Ervaar meer over historische en actuele ontwikkelingen met de Audiotours in Amsterdam.  Of kies voor de Audiotours in Almere, met onder andere door mij geschreven verhalen over het ontstaan van de polderstad Almere en iconische gebouwen in het centrum.

Foto: Narwal en Walvis op het Bickerseiland in 1988 (Han van Gool / Stadsarchief)

Foto: Almere Centrum/Odette Breijinck